maj 102020
W uzupełnieniu wcześniejszego artykułu dotyczącego wariantów procesów „frankowych” (warianty procesów frankowiczów), przedstawiam poniżej uwagi dotyczące skutków unieważnienie umowy kredytowej i roszczeń o zwrot świadczeń z unieważnieniem związanych, a w szczególności dwie odmienne koncepcje stosowane przez sądy.
Skutki finansowe unieważnienia kredytu frankowego.
Coraz więcej wyroków sądowych uznaje umowy kredytowe za nieważne, wyłączając jednocześnie możliwość „odfrankowienia” nieważnej umowy i oddalając wnioski o dopuszczenie biegłych do wyliczenia ewentualnych nadpłat. Zatem należy się zastanowić nad kolejnością zgłaszanych roszczeń i liczyć się ze skutkami uznania umowy za nieważną.
W licznej grupie wątpliwości, które dotychczas nie zostały kategorycznie rozstrzygnięte przez Sądy, znajduje się kwestia jakiej kwoty może domagać się kredytobiorca w razie uznania umowy kredytu za nieważną. W jakich wariantach nie może domagać się w ogóle świadczeń pieniężnych, w jakich może domagać się całości wpłaconych kwot, a według których teorii skutecznie może domagać się tylko zwrotu środków, które wpłacił, jeżeli przewyższają kwotę kredytu otrzymaną od banku.
Teoria salda i teoria dwóch kondykcji.
Postaram się krótko wyjaśnić co oznacza koncepcja sald i koncepcja dwóch kondykcji. Obie teorię dotyczą wzajemnych rozliczeń, ponieważ wskutek nieważności umowy strony powinny się rozliczyć z wzajemnych świadczeń. Teoria salda w największym skrócie oznacza, że strona, która uzyskała więcej świadczeń od drugiej strony, winna zwrócić nadwyżkę drugiej stronie. W pozwie przeciwko bankowi oznacza to, że jeżeli klient dostał kredyt od banku w większej wysokości niż wysokość spłaconych rat, to nieważność umowy nie będzie się wiązała ze skutecznym żądaniem zapłaty. M.in. w sprawie XXV C 2514/19 Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił roszczenie o zapłatę, przy przyjęciu nieważności umowy, ponieważ kredytobiorcy otrzymali od Banku więcej, aniżeli następczo oddali. Sąd wskazał m.in. „Stąd też świadczenia pieniężne w walucie polskiej ze strony powodów na rzecz pozwanego mają swoją podstawę prawną i nie stanowią nienależnego świadczenia do momentu, w którym nie przekroczyłyby swoją wysokością kwot, które powodowie otrzymali od pozwanego. W dacie zamknięcia rozprawy taka sytuacja jeszcze nie nastąpiła.” (XXV V 2514/19 Legalis). Zgodnie z teoria salda roszczenie o zapłatę może okazać się skuteczne, dopiero wtedy, gdy klient banku zapłacił na rzecz banku, więcej aniżeli dostał. Obrazowo i w naprawdę dużym uproszczeniu (bez uwag dotyczących kolejnej ważnej kwestii, ciągle nierozstrzygniętej – przedawnienia), jeżeli kwota kredytu udzielona na początku wynosiła 100 000 zł, a w ratach kredytobiorca spłacił 90 000 zł, to jego powództwo o zapłatę zostanie oddalone. Natomiast jeżeli spłacił 110 000 zł, to może domagać się zwrotu 10 000 zł.
Frankowicze Wyroki Sądów - teoria salda.
W/w teorię zdaje się podzielać Sąd Okręgowy w Warszawie, Wydział XXV, który także w Wyroku
Sądu Okręgowego w Warszawie - XXV Wydział Cywilny, z dnia 23 września 2019 r. XXV C 890/19, przyjmując nieważność umowy, oddalił powództwo o zapłatę. W uzasadnieniu wskazał Sąd m.in.:
„Jeśli strony wzajemnie dokonywały świadczeń w jednej walucie, oznacza to, że pozwany bank będzie wzbogacony dopiero po spłacie nominalnej wartości kredytu i dopiero wówczas można zasądzić od niego kwotę nadpłaty jako bezpodstawnego wzbogacenia”
Jednocześnie Sąd dostrzega rozbieżności doktrynalne i brak jednolitego stanowiska Sądów, zwłaszcza Sądu Najwyższego:
„W sprawie niniejszej mamy do czynienia z nieważnością umowy wzajemnej, przy czym świadczenia stron miały charakter jednorodzajowy (pieniężny). Po jej zawarciu bank wypłacił wskazaną w umowie kwotę na rachunek bankowy powodów. Następnie przez okres ponad 10 lat powodowie spełniali świadczenia odpowiadające określonym w umowie ratom kapitałowo-kredytowym, dokonując kilkudziesięciu wpłat, przy czym ich łączna wartość (wliczając to zarówno kwoty wskazywane jako kapitał, jak i odsetki czy prowizja) nie osiągnęła jeszcze kwoty wypłaconej przez bank.
Tego rodzaju sytuacja nakazuje rozważenie zasadności roszczenia powodów z uwzględnieniem przepisu art. 409 KC, zgodnie z którym obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Istota problemu sprowadza się do wykładni sformułowania zużył lub utracił (korzyść) w taki sposób, że nie jest już wzbogacony. Wykładnia językowa nie prowadzi do wystarczającego rezultatu, nakazuje jedynie badać stan wzbogacenia strony, która uzyskała korzyść majątkową. Natomiast nie można jednoznacznie stwierdzić, czy roszczenia stron należy rozpatrywać zupełnie od siebie niezależnie, czy też świadczenie wzajemne należy brać pod uwagę jako element stanu majątkowego strony wpływający na wysokość wzbogacenia. Przekonujących argumentów na gruncie umowy kredytu nie wypracowało dotąd orzecznictwo, zwłaszcza Sądu Najwyższego. W doktrynie problem ten jest dostrzegany jako spór pomiędzy zwolennikami tzw. teorii dwóch kondykcji (nakazującej niezależne rozliczenia roszczeń) i tzw. teorii salda (uznającej, że w razie świadczeń wzajemnych istnieje tylko roszczenie wobec tego podmiotu, który uzyskał korzyść o większej wartości)”.
W obu w/w wyrokach przyjęto więc teorię sald. Wypada jednakże zaznaczyć, że są to wyroki I instancji. Dlaczego akurat takie wybrałem orzeczenia. Ponieważ oba pochodzą z jednego konkretnego wydziału Sądu Okręgowego w Warszawie, a wyrok XXV 2514/19, dotyczy sprawy medialnej powszechnie znanej, więc jest często powoływany. Wypada jednak zastrzec, że zdarzają się również wyroki inne, także wyższych instancji.
Dla porządku, teoria dwóch kondykcji oznacza, że jeżeli umowa jest nieważna, to kredytobiorcy mogą się domagać całości wpłaconych na rzecz banku kwot, niezależnie od tego czy otrzymali od banku kredyt przewyższający lub nie ich wpłaty, ponieważ oba te roszczenia są od siebie niezależne. Jeżeli więc bank np. nie podniesie skutecznego zarzutu potrącenia (kolejny problem prawny) to sąd może zasądzić całość wpłaconych kwot przez kredytobiorców, nawet, gdy dostali od banku więcej niż wpłacili. Ewentualnej niedopłaty bank może dochodzić w odrębnym procesie. Tutaj oczywiście wchodzą kolejne teorie i koncepcję dotyczące przedawnienia, które w dalszym ciągu w chwili obecnej wywołują rozbieżności.
Zapytanie SN.
Która z tych teorii ostatecznie zostanie przyjęta przez Sądy? Tego oczywiście nie można w chwili obecnej określić. Jednakże dnia 22 stycznia 2020 r. do Sądu Najwyższego wpłynęło zagadnienie prawne (sygn. III CZP 11/20):
„Czy w świetle art. 405 k.c. i art. 409 k.c., w przypadku uznania umowy kredytu indeksowanego za nieważną na skutek zawarcia w niej klauzul abuzywnych, gdy bezpodstawne wzbogacenie ma miejsce po obu stronach umowy, kredytobiorca może skutecznie domagać się od banku zwrotu świadczenia w postaci rat kapitałowo-odsetkowych zapłaconych w walucie polskiej lub w walucie obcej, w sytuacji gdy nie doszło do zwrotu przez kredytobiorcę wypłaconej przez bank kwoty kredytu w nominalnej wysokości?”
Z pewnością odpowiedz na to pytanie, pomogła by podjąć lepszą decyzję w jaki sposób i w jakiej wysokości sformułować pozew, zwłaszcza w sytuacji, w której kredytobiorcy nie spłacili jeszcze kwoty jaką otrzymali od banku.
Niestety w kolejce do wyjaśnienia wątpliwości związanych ze sprawami kredytowymi czeka jeszcze wiele innych zagadnień. Zwłaszcza dotyczące tego od kiedy należy liczyć przedawnienie, czy możliwe jest żądanie ustalenia nieważności umowy i jednoczesnego żądania zapłaty, czy w sprawie o zapłatę, gdy Sąd przyjmie nieważność umowy, to czy i w jaki sposób inne sądy są tym związane. O tych wszystkich rozbieżnościach i ryzykach kredytobiorca musi wiedzieć zanim podejmie decyzję o pozwani banku.
Kancelaria Adwokacka Adwokata Łukasza Witańskiego z Katowic, świadczy pomoc prawną w sprawach frankowiczów, w czym posiada doświadczenie praktyczne, również na odległość na terenie całej Polski, w razie pytań zapraszam do kontaktu.
This article discusses unacceptable mechanism for setting the exchange rate by bank. Tags: Loan denominated in Swiss francs, exchange rate spread, loan agreement annulation.
Kontakt: Kancelaria Adwokacka w Katowicach, ul. Jagiellońska 24/2. Tel. 535 208 404.
Znajdź nas na FB: Adwokat Katowice Łukasz Witański i wystaw LIKE jeżeli post okazał się przydatny. Pokaże to czy post był ciekawy i czy kontynuować tę tematykę.
wrz 092018
W prostych słowach, obiektywnie, nie nakłaniając do procesów za wszelką cenę, z przedstawieniem wariantów roszczeń, a także ich różnorodną oceną przez różne sądy, z opisem ryzyka wystąpienia z pozwem, z uwzględnieniem tematyki powództw przeciwegzekucyjnych, przedstawiam kolejny artykuł na blogu:
KREDYTY FRANKOWE
FRANKOWICZE
Frankowicze - możliwe rodzaje powództw.
W poprzednim artykule dotyczącym powództw przeciwegzekucyjnych zwróciłem uwagę na kwestie związane z powództwami przeciwegzekucyjnymi - o pozbawienie wykonalności bankowych tytułów egzekucyjnych, w kontekście tzw. „frankowiczów”.
W doniesieniach medialnych pojawiają się informacje o „frankowiczach”, którzy wygrali proces z bankiem, z uwagi na zastosowanie przez bank niedozwolonych klauzul umownych dotyczących przeliczania zobowiązania wyrażonego w walucie obcej na walutę polską. Zazwyczaj jednak są to krótkie artykuły, które nie mają jurydycznego charakteru, a należy zaznaczyć, że pod terminem „proces z bankiem” mogą się kryć różnego rodzaju roszczenia, w różnych konfiguracjach procesowych. Poniżej przedstawię, w sposób możliwie jasny, typowe powództwa, w których występuje bank i zadłużeni w walucie obcej kredytobiorcy.
Możliwe warianty procesów frankowiczów:
1. Pierwszą grupę powództw stanowią powództwa zainicjowane przez kredytobiorców, tzn. klienci banku pozywają bank. Pozwy dzielą się tu na trzy zasadnicze grupy:
a. Pozew kredytobiorców o uznanie umowy za nieważną – w tej sytuacji powodowie dążą do unieważnienia całej umowy, czego dalszą konsekwencją ma być zwrócenie przez strony spełnionych nienależnie świadczeń, (artykuł dotyczący roszczeń pienieżnych w związku z nieważnością umowy kredytu)
b. Pozew kredytobiorców o uznanie za nieważne postanowień dotyczących przewalutowania – w tej sytuacji domagają się zastąpienia nieważnych postanowień innymi, np. innym sposobem przeliczania zobowiązania, przy zachowaniu ważności całej umowy.
c. Kredytobiorcy składają pozew o pozbawienie wykonalności bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzule wykonalności – właśnie powództwa przeciwegzekucyjne. Wymaga podkreślenia, że z dniem 1 sierpnia 2016 r. bankowy tytuł egzekucyjny został wyeliminowany z polskiego porządku prawnego, jednakże kwestia jest złożona i wymaga analizy przepisów przejściowych, do ustawy, która uchyliła art. 96 prawa bankowego, którą przedstawię w osobnym artykule.
2. Drugą grupę powództw stanowią powództwa banku przeciwko kredytobiorcom, którzy zaprzestali płacenia rat i bank wypowiedział umowę i zażądał zwrotu niespłaconej części kredytu.
Kiedy bank może przegrać w procesie kredytu walutowego?
Banki mogą przegrać w/w sprawy z różnych powodów. Po pierwsze mogą nie udowodnić wysokości roszczenia, a to w tej sytuacji, kiedy bank wystąpił z pozwem i np. sąd uznał, że wskutek wyeliminowania nieważnych klauzul indeksacyjnych, nie jest możliwe ustalenie wysokości zobowiązania, ponieważ nie można w ich miejsce zastosować innych sposobów indeksacji. Mogło też dojść do nieważnego wypowiedzenia umowy kredytowej, ponieważ nastąpiły wady formalne wypowiedzenia. Mogło też dojść do wypowiedzenia umowy, na skutek braku płatności rat, ale przy wyeliminowaniu niedozwolonych klauzul i zastosowaniu innego sposobu przeliczania, okazuje się, że raty powinny być mniejsze i wysokość zadłużenia nie uzasadnia wypowiedzenia. Bank może też przegrać proces, ponieważ Sąd uznał za niedozwolone klauzule indeksacyjne i w ich miejsce zastosował inne, w wyniku czego bank będzie musiał zwrócić nadpłatę. Tu jednak ważna uwaga, Sąd mógł przyjąć inne klauzulę niż chciał powód (powód np. chciał przeliczeń wg kursu franka z dnia zawarcia umowy, a sąd przyjmował średni kurs NBP) i zasądzić znacznie mniejsze kwoty. Może to spowodować, że strona powodowa wygra proces tylko w nieznacznej części, a Sąd stosunkowo rozdzieli koszty, co oznacza, że jeżeli roszczenie powoda ostało się w 30 %, to od powoda zostanie zasądzone 70 % kosztów na rzecz banku, które biorąc pod uwagę wartość przedmiotu sporu i niemal pewny udział pełnomocnika profesjonalnego po stronie banku, mogą być znaczne. Paradoksalnie więc, pomimo tego, że kredytobiorca częściowo wygra, to poniesie większe koszty procesu niż zasądzona na jego rzecz kwota z tytułu wygrania procesu. Wreszcie zdarzały się wyroki, w których sąd uznawał, że pominięcie uznanej za abuzywną klauzuli umownej określającej kurs wymiany waluty dla potrzeb indeksacji kwoty kredytu uniemożliwia prawidłowe wykonanie umowy, albowiem w chwili jej zawarcia brak było przepisu dyspozytywnego, który mógłby zostać zastosowany w miejsce pominiętego postanowienia umownego lub nie określał tego przepis prawa. Oznacza to, że podpisanie przez strony umowy nie skutkowało nawiązaniem stosunku prawnego, w ramach którego strony byłyby obowiązane do jakichkolwiek wzajemnych świadczeń. Skoro brak jest stosunku umownego przewidującego obowiązek wzajemnych świadczeń to należy traktować te świadczenia, które zostały faktycznie spełnione jako świadczenia nienależne w rozumieniu art. 410 kc. To zaś oznacza, że osoba, która takie świadczenie spełniła uprawniona jest do żądania jego zwrotu, zgodnie z art. 405 kc, do którego odsyła art. 410 §1 kc. Czyli Sąd uznawał całą umowę za nieważną. Oczywiście wydawane też były wyroki odmienne, tzn, takie, w których Sąd uznając nieważność klauzul indeksacyjnych odmawiał uznania nieważności całej umowy, a klauzule niedozwolone zastępował innymi. Jakimi? Średni kurs franka w tabeli NBP, kurs franka z dnia zawarcia umowy? Raczej średni kurs franka szwajcarskiego wg tabel NPB.
Frankowicze wyroki.
Reasumując: wahadło wymiaru sprawiedliwości nie przechyliło się jeszcze na dobre w żadną stronę. Sądy wydają wyroki uznające nieważność umów, lub tylko poszczególnych klauzul, zastępując je innymi. W niektórych orzeczeniach uznano, że indeksacja umowy kursem franka szwajcarskiego jest legalna. Można spotkać się z orzeczeniami, zgodnie z którymi umowa kredytu indeksowanego mieści się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego, a więc kredyt należy spłacić. Mogło tez dojść do wydania dla „frankowicza” korzystnego wyroku, gdyż jak wspomniałem wcześniej nastąpiło wadliwe wypowiedzenie umowy, a sąd na marginesie wskazywał, że jest ważna.
Wracając jednak do tematu powództw przeciwegzekucyjnych. Jeżeli bank uzyskał na bankowy tytuł egzekucyjny klauzulę wykonalności, to wówczas dłużnik może się przed nim bronić, składając powództwo opozycyjne.
Powództwo o pozbawienie wykonalności bankowego tytułu egzekucyjnego.
Podstawę powództwa opozycyjnego przeciwko BTE zaopatrzonemu w sądową klauzulę wykonalności stanowi art. 840 § 1 pkt 1 kpc. BTE musi być jednak zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Kredytobiorcy w takim powództwie mogą podnosić wszelkie zarzuty materialnoprawne dotyczące wierzytelności banku, zarówno te powstałe przed wystawieniem BTE, przed wydaniem klauzuli i po jej wydaniu. Mogą to być zarzuty nieistnienia roszczenia lub istnienia roszczenia w mniejszej wysokości niż stwierdzona tytułem, czy też wreszcie nienastąpienia wymagalności roszczenia. Powyższe twierdzenia były przedmiotem rozważań w Postanowieniu Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 27 listopada 2003 r. w sprawie III CZP 78/03. Obecnie art. 840 § 1 pkt 1 kpc ma inne brzmienie niż w roku 2003, jednak obecne brzmienie tego przepisu nie budzi, co do powyższych twierdzeń wątpliwości. Zatem kredytobiorca może podnieść zarzuty nieważności całej umowy, poszczególnych klauzul wpływających na zmniejszenie zobowiązania i inne zarzuty, o których wspominałem powyżej.
Ryzyko w procesach o kredyty frankowe.
Czy jednak powód sprawę wygra? Problem jest niezwykle złożony, nie wyklarowała się jednolita linia orzecznicza, a ryzyko poniesienia porażki, przy znacznych kosztach procesu wciąż istnieje.
Co zatem może pomóc w podjęciu tej trudnej decyzji, tym bardziej trudnej, że niebawem roszczenia mogą ulec przedawnieniu?
Z pewnością należy dokładnie przeanalizować umowę, ustalić czy kredyt jest denominowany czy indeksowany, porównać klauzule indeksacyjne w konkretnej umowie z klauzulami uznanymi za abuzywne w Sądzie Ochrony Konkurencji i Konsumentów i w orzeczeniach sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, zapoznać się z orzecznictwem sądów powszechnych właściwych miejscowo dla powództwa, które chcemy wytoczyć. Wreszcie, co może wzbudzić pewien niesmak i uprzedzenia czytelnika, ale uważam, że mimo wszystko należy to podkreślić, z uwagi na ryzyko, a także niezwykłą istotność tej decyzji, skonsultowanie tej decyzji z adwokatem.
Poprzedni artykuł o tematyce powództw przeciwegzekucyjnych.
Kancelaria Adwokacka Adwokata Łukasza Witańskiego z Katowic, świadczy pomoc prawną w sprawach frankowiczów, w czym posiada doświadczenie praktyczne, również na odległość na terenie całej Polski, w razie pytań zapraszam do kontaktu.
This article discusses unacceptable mechanism for setting the exchange rate by bank. Tags: Loan denominated in Swiss francs, exchange rate spread, loan agreement annulation.
Kontakt: Kancelaria Adwokacka w Katowicach, ul. Jagiellońska 24/2. Tel. 535 208 404.
Znajdź nas na FB: Adwokat Katowice Łukasz Witański wystaw LIKE jeżeli post okazał się przydatny. Pokaże to czy post był ciekawy i czy kontynuować tę tematykę.
